Piyano eğitiminde Pedal Tekniği

[yönetim]

Piyano eğitiminde Pedal Tekniği



Piyano eğitiminde pedal konusu çok ayrıcalıklı bir yer ve öneme sahiptir. Bu çalışmada ilk önce piyanoda pedallar ve pedal mekanizmasının işleyişi ele alınmakta, pedal öğretimine başlama zamanının saptanması ve pedalların ne ölçüde kullanılması gerektiği hakkında farklı pedagojik yaklaşımlara yer verilmektedir. Daha sonra başlangıç düzeyinde pedal teknikleri çeşitli örneklerle açıklanmakta ve öneriler sunulmaktadır.


Giriş

Pedal, piyanodan çıkan sesin sönmesine engel olan, tınlama süresini uzatan ve onu kuruluktan uzaklaştıran bir araçtır. Piyanoda çalınan bir eser, ancak pedal yardımıyla elde edilebilen daha farklı renk ve tınılarla zenginleştirilebilir ve etkili bir biçimde yorumlanabilir. Anton Rubinstein pedalı piyanonun ruhu olarak tanımlar. Gerçekten de pedal kullanmadan bir esere bestecinin yansıtmak istedigi ruh ve karakteri vermek veya piyanoda şarkı söyler gibi bir çalış biçimi elde etmek neredeyse olanaksız gibidir.

Ayrıca, sağlam bir tuşe geliştirilmesinde de pedalın büyük katkısı vardır. Burada kısaca değinilen özellikleri bakımından pedal, piyano egitiminde ayrıcalıklı bir yer ve öneme sahiptir.

Günümüzdeki piyanolarda bulunan sag ve sol pedal İskoçyali bir piyano yapımcısı olan John Broadwood tarafından icad edilmiş ve 1783te piyano klavyesine uyarlanmıştır. Bazı konser piyanolarında mevcut olan ve nadir olarak kullanılan orta pedal (Sostenuto Pedal) ise 1862 de Claude Montal tarafından bulunmuş ve Steinway tarafından geliştirilmiştir.
Ondokuzuncu yüzyılın bütün ünlü müzikologları, kuramcıları ve bestecileri pedalın çok tutumlu kullanımına taraftardılar. M. Jeale göre, pedal sanatı: Pedalı kaldırabilme sanatıdır. Pedalın fazla kullanılması, genellikle teknik yetersizlikleri örtbas etmekten ileri gelmektedir. Breithaupt ise pedalın estetik ve dinamik amaçlardan doğmasını ve mantıksal temellere dayandırılmasını savunmuştur (Pamir, 164). Günümüzde pedal kullanımı konusunda genel olarak geleneksel ve çağdaş olarak iki yaklaşımın izlendiği görülmektedir. Bazı piyanist ve eğitimciler eski tutucu yaklaşımı izleyerek romantik ve çağdaş eserlerin dışında fazlaca pedal kullanmayı uygun bulmazlar; öyle ki, barok dönem ile Haydn ve Mozart gibi klasik bestecilerin eserlerinde, o devrin çalgıları olan klavsen ve harpsikord tınılarını çağrıştırabilmek için pedal hiç kullanılmamalıdır. Modern piyanonun olanaklarından en üst düzeyde yararlanma yaklaşımını benimseyen bazı piyanist ve eğitimcilere göre ise pedallar özgürce kullanılmalıdır. Pedal teknigi, piyano eğitimi sürecinin en karışık ve anlaşılması en güç boyutunu oluşturur. Bu yüzden pedal konusunu yüzeysel olarak ele almak ve kısa sürede öğrenmek / öğretmek mümkün değildir. Chopin de dogru pedal kullanmayı öğrenmenin ömür boyu çalışma gerektiren bir süreç olduğunu belirterek işin güçlüğünü vurgulamıştır. Ayrıca, Pedal tekniği tek başına bir kitap konusu teşkil edecek kadar kapsamlı bir alan olduğu için, bu çalışmada sadece piyano başlangıç eğitiminde pedal öğretimi açısından ele alınması uygun görülmüştür. Bu amaçla, pedal mekanizmasının işleyişi ve pedalların özellikleri kısaca belirtildikten sonra başlangıç düzeyinde ilk pedal çalışmalarına ve konuya ilişkin önerilere yer verilecektir.


Pedal Öğretimine Ne Zaman Başlanmalıdır ?

Pedal kullanımı konusunda olduğu gibi, pedal öğretimine başlama zamanı konusunda da piyano eğitimcileri arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı eğitimciler, öğrenci ancak piyano tekniği ve armoni bilgisi bakımından belli bir düzeye kadar geldikten sonra, ki bu birkaç yıl sürebilmektedir, pedal konusuna başlamayı uygun görmekteyken; bazı eğitimciler de pedal konusuna piyano eğitiminin ilk aylarından itibaren yer verilmesi görüşünü savunurlar. James Bastien piyano eğitiminin ilk iki yılında sağ pedalın fazla kullanılmaması ancak arpejli pasajlarda ve parça sonlarındaki akorlarda yer verilmesi görüşündedir. Denes Agaya göre, pedal tanıtımı için birkaç yıl beklemek veya hemen ilk aylarda başlamak yerine ögrencinin piyanodaki ilerlemesi ve genel müzik bilgisi değerlendirildikten sonra karar verilmelidir. Aynı şekilde , Mlou Dietzer de öğrencinin bedensel özellikleri, algılaması, eşgüdümü, dikkat süresi ve yetenek düzeyi esas alınarak pedala başlama zamanın belirlenmesini önermektedir. Seymour Bernsteine göre ise çağdaş piyano teknigi parmaklar, eller, kollar, gövde ve ayaklar da dahil olmak üzere- tüm vücudun kullanılmasını gerektirir. Bu nedenle, pedal çalışmalarının geciktirilmesi veya yüzeysel olarak rastgele yapılması affedilemez. Max W. Camp, başlangıç ve orta düzey piyano eğitiminde pedalın ihmal edilen bir konu olduğunu belirterek, öğrenci ileri düzeye gelmeden önce , eğitimin ilk yıllarından itibaren pedal tekniklerinin öğretilmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Pedal, genel piyano tekniğinden ayrı bir konu olarak ele alındığı taktirde bütün boyutlarıyla yeniden öğretimi çok zor bir süreç olacaktır. Çünkü, insan hareketlerinin tümü, mevcut alışkanlıklar iyice belirlendikten sonra şiddetli değişimlere uğramamak koşuluyla daha kolay ögrenilir.


Pedal Mekanizmasının İşleyişi

Piyanoda genel olarak iki pedal bulunur: Birinci pedal (sağ pedal) , ikinci pedal (sol pedal). Bugün kullanılan konsol piyanolarının çoğunda sadece bu iki pedal mevcut olmakla birlikte bazılarında bir de orta pedal (surdin, gece pedalı) bulunur. Bu pedal sabitleştirildiğinde susturucu görevi yapar ve sadece egzersiz amacıyla kullanılır. Bazı konser piyanolarında ortada üçüncü bir pedal daha bulunur. Birinci, yani sağ pedal İngilizcede damper veya loud, Fransızcada forte pedal olarak adlandırılır. Sağ pedal kullanıldığı zaman, tellerin üzerindeki surdin (ses söndürücü keçe) kalkarak sesin serbestçe titremesine olanak sağlar ve ses zenginleşir. Pedalsız çalınan bir tuşta, surdin sadece o tuşun telinden, dolayısıyla eş tonda akortlanmış üç telin üzerinden kalkar; fakat, parmak tuştan kalktığı anda da surdin tekrar geri gelir ve tını söner. Pedal ile çalınan bir tuşta ise, surdinin teller üzerinden kalkması ile yalnız o tuşun teli değil, bütün diğer teller de titreşime girer. Ses hacmi büyür. Parmak tuştan k Piyano Eğitiminde Tekniğia da tellerin titreşimi devam ettiği sürece, tınlama da sürer.


Sağ Pedalın Özellikleri

1. Sesleri dolgunlaştırır ve uzatır.

2. Tınlamaya devam etmesi istenilen notaların sayısını artırır.

3. El ile bağlanması olanaksız olan sesleri birbirine bağlar.

4. Armonik seslerin de esas sesle birlikte titreşmesini sağladığından, o sesin rengini parlaklaştırır.

5. Arpejlerdeki boşlukları doldurur.

6. Bas seslerini uzatarak armoniyi tamamlar.

7. Aksanlı seslerin kuvvetini artırır.

8. Ritim duygusunu canlandırır.

9. Çalınan cümledeki sesleri tatlılaştırma, yuvarlaklaştırma, renk zenginliği, ışık gölge oyunları verebilme gibi olanaklar saglar.

İkinci pedal olan sol pedal, diger dillerdeki karşılığıyla soft pedal una corda veya sourdine ise tuşları yanlamasına biraz sağa dogru kaydırır ve çekiçler yalnız bir tele vurur. Böylece çalınan sesler hem hafif, hem de mat bir renk alır. Ancak, duvar piyanolarında sol pedal sadece sesi hafifletir, tınıyı değiştirmez.

Üçüncü pedal yani orta pedala sostenuto veya tonal da denir ve bazı eserlerde belirli sesleri veya akorları sürekli olarak tınlatmak amacıyla kullanılır.


İlk Pedal Çalışmaları

Daha önce de belirtildiği gibi pedala başlama zamanı ögrenciye ve ögretmenin bu konudaki eğitim anlayışına göre değişir. Ancak, öğretmenler genellikle öğrencinin pedalla karşılaşmadan önce fiziksel ve müziksel yönlerden bazı önkoşullara sahip olmasını tercih ederler.

Bu önkoşullar şunlardır:

-Dogru vücut duruşunu bozmadan sag ayağın pedala yetişebilmesi.

-Oldukça akıcı bir şekilde nota okuma becerisi.

-Her iki eli uyum içinde kullanabilme.

-El ve ayak hareketlerini koordine etme yeteneği

-Temel müzik bilgilerine (özellikle armoni) sahip olma.

Yukarıdaki maddelerden ilk ikisi özellikle önemlidir. Küçük çocukların eğitimi söz konusu olduğunda, eğer çocuk pedala yetişemeyecek kadar küçük veya kısa boylu ise pedal çalışmasının öğrenci pedala yetişecek boya gelene kadar ertelemek gerekir.

Öğrenci iki elini eşgüdüm içersinde kullanmakta zorluk çekiyorsa, temel eşgüdümü geliştirmek için alıştırmalar yaptırılması daha uygun olacaktır. Ellerini çok iyi kullanabilen ögrencilerde bile pedal çalışmalarına başladıktan sonra el ve ayak hareketlerinin eşgüdümünde sorun çıkabileceği unutulmamalıdır. Pedal konusuna piyanonun kapağı kaldırılıp öğrenciye pedal mekanizmasının işleyişi gösterilerek başlanabilir. Seslerin titreşimlerini daha iyi göstermek için glissandolar çalınabilir, böylece öğrenci sağ pedala basıldığı zaman teller üzerindeki surdinlerin kalktığını, tellerin serbestçe titreştiklerini, sesin uzayıp büyüdüğünü daha iyi kavrayabilir. Bundan sonra öğretilmesi gereken ilk şey doğru ayak pozisyonudur. Öğrenci piyano taburesinin ön kısmına rahatça oturmalıdır. Sag ayağın topuk kısmı daima yere sağlam bir şekilde basmalı ve ayağın uç kısmı sağ pedalın üzerinde olmalıdır. Sağ pedal yukarı doğru direnen bir yaya sahiptir. Bazı piyanolarda bu yay alışılmadık sertlikte olabilir ki bu durumda pedala basıldığında topuk yerden kalkma eğiliminde olacaktır. Pedal direnci ne düzeyde olursa olsun, topuk hiçbir zaman yerden kalkmamalıdır. Topuğu döşemeye sabitleştirme, pedalı basıp kaldırma hareketlerinin daha kontrollu yapılmasını sağlar ve vücudu yere bağlayan bir dayanak noktası görevi yapar. Sol ayak ise dengeyi sağlamak için taburenin altında sol pedalın önünde rahat bir şekilde durmalıdır. Pedal sağ ayak bileğiyle hareket ettirilmeli, diz ve bacak harekete katılmamalıdır.

Pedala basıp kaldırma hareketleri sessizce yapılmalıdır. Özellikle pedalı serbest bırakırken sert ve gürültülü hareketlerden kaçınılmalıdır. Pedalı temiz ve sessiz kullanabilmek için sağ ayak bileği gevşek olmalıdır. Piyano çalarken ellerin ve bileklerin gevşekliği ne denli önemliyse, pedal kullanımında ayak bileğinin gevşeklik ve çevikliği de o ölçüde önemlidir.


Sağ Pedal Kullanımı

Sağ pedal üç farklı şekilde basılarak kullanılabilir: Sesten önce (tuşa basmadan önce), sesle birlikte (tuşla birlikte basarak) ve sesten sonra (tuşa bastıktan sonra). Piyano eğitiminin ilk düzeylerinde sağ pedal çalışmasına, bu konuda farklı görüşler bulunmakla birlikte, kanımızca tuşa ve pedala aynı zamanda basılarak başlanması daha yararlı olabilir. Çünkü, senkoplu pedal kullanımı daha fazla armoni bilgisi, deneyim ve çalışma gerektirir; dolayısıyla erken dönemde her ögrencinin pedala başlamasına olanak vermeyebilir. Eğer, eğitimci piyanoyu pedalları ile birlikte bir bütün olarak öğrenciye en kısa zamanda tanıtmayı hedefliyor ise, sesle birlikte pedal kullanımı pedalda en kolay anlaşılan ve uygulanabilen bir yöntem olduğu için bu şekilde başlamak daha doğru olacaktır. Bu amaçla, piyanoya yeni başlayanlar için hazırlanmış kitaplardaki alıştırma ve parçalardan yararlanılabilir. Öğrencinin seçilecek parçalarda pedal işaretlerine titizlikle uymasına dikkat edilmelidir. Piyano parçalarında pedal kullanılacak yerler ondokuzuncu yüzyıl boyunca Ped. veya P. işaretleriyle gösterilmiştir. Günümüzde ise, bu işaretlerin yanı sıra çağdaş notasyonda aşağıdaki örneklerde kullanılan işaretler de kullanılmaktadır.

Tuşla birlikte pedal kullanımı başlangıç düzeyinde genellikle arpejli , kırık akorlu ve ellerin bir diğerinin üstünden geçirildiği pasajlarda kullanılır.Örnek 1'de Grow'un Evening Tide adlı parçasındaki mi minördeki bu arpej, ellerin dengeli ve pürüzsüz bir şekilde birbirini izlemesini ve tüm seslerin aynı tınıda olmasını gerektirir. Pedal sayesinde ögrenci bunu kolayca başaracaktır.


Sol Pedal Kullanımı

Sol pedal sol ayakla ve çoğu zaman sağ pedalla aynı anda kullanılır. Armoniye göre pedalı değiştirmek gerekmediği için sol pedal kullanımında öğrenci fazla güçlük çekmez. Piyano parçalarında sol pedal kullanılacak yerler una corda veya kısaca u.c. yazılarak belirtilir. Tre corde terimi sol pedalın kaldırılması gerektiğini gösterir. Sol pedalla çok hafif ve yumuşak sesler elde edilebilir, bir fortenin ardından aniden pp çalma olanağı sağlar. Başlangıç düzeyinde sol pedal, klasik dönem yapıtlarında forte ve piyano tezatlarını ortaya koymak veya dönemin özelliği gereği daha yumuşak forteler elde etmek ya da tekrarlanan cümlelerde yankı etkisi yaratmak gibi amaçlarla kullanılabilir.


Sostenuto Pedal Kullanımı

Sadece bazı konser piyanolarında bulunan bu orta pedal, tizler olmadan basları korumaya yöneliktir ve genellikle sağ pedalla birlikte kullanılır. Sostenuto pedal çağdaş bir anlatım aracı olarak, daha çok modern bestecilerin yapıtlarında yer almaktadır.


(sostenuto pedal)
Öneriler


Pedal teknik kusurları örtmek amacıyla kullanılmamalıdır. Öğrenci pedal kullanmadan da güzel bir şekilde legato çalabilmelidir Pedala daha güzel tınılar ve renkler elde etmek için başvurulmalıdır. Bazı öğrencilerin elleri geniş akorları veya oktavları rahatça çalamayacakları kadar küçük olabilir. Böyle durumlar öğrencilerde fiziksel ve ruhsal bakımdan strese neden olarak performanslarını aksatabileceği için pedaldan yararlanmak en iyi çözüm olacaktır. Pedal değişimleri genellikle parçanın armonik yapısı tarafından belirlenir. Pedal uygulamasına geçmeden önce öğrenci ile birlikte parçanın armonik analizinin yapılması oldukça yararlıdır. Böylece farklı fonksiyonlardaki akorların her birinde pedal değiştirilerek seslerin birbirine karışması önlenebilir. Bazen aynı armonik fonksiyon içinde bile pedal değiştirmek gerekebilir. Örneğin, bir arpejin veya kırık akorun notaları bir melodik cümle veya tema oluşturduğu durumlarda uygun yerlerde pedal değiştirilmezse sesler karışır, herbiri kendi değer ve önemini kaybeder ve melodik çizgi kaybolur. Başlangıç düzeyinde pedal çok tutumlu kullanılmalıdır. Özellikle Bach ve diğer barok bestecilerin polifonik eserlerinde pedal ya çok az kullanılmalı ya da hiç kullanılmamalıdır. Öğrencinin genellikle pedal işaretlerine uyması istenmelidir. Ancak, bazı edisyonlarda pedal işaretlerinin yetersiz veya gereğinden fazla, bazen yanlış yer ve biçimde gösterildiğine de rastlanılmaktadır. Beethoven, Schumann, Brahms ve Chopin gibi bestecilerin orijinal kompozisyonlarında yer alan pedal işaretleri kendi dönemlerinde mevcut piyanoların teknik özelliklerine göre yazıldıkları için günümüzün piyanolarına çoğu zaman uygun olmadıkları düşünülmektedir. Bazen de parçada belirtilen işaretler öğretmenin egitim anlayışına ters gelebilir veya istenilen müzikal etkiyi vermekten uzak olabilir. Bu nedenle basılı notadaki pedal işaretleri her zaman öğretmen tarafından gözden geçirilerek veya gerekiyorsa düzeltmeler yapılarak uygulanmalıdır. Pedal kullanılacak yerler her zaman öğretmen tarafından belirlenmemelidir. Aksi taktirde öğrenci, pedalı öğretmen söylediği zaman ayağın aşagı yukarı hareket ettirileceği, ses ve tını kavramından uzak, mekanik bir süreç olarak algılama eğiliminde olacaktır. Öğrencinin pedal konusunda daha bilinçli olması için, zaman zaman pedal işareti içermeyen parçalar ödev verilerek armonik analizlerini yapması ve pedal kullanılacak yerleri kendi kendine keşfetmesi sağlanmalıdır.

Pedal öğretiminde en önemli noktalardan biri de öğrencileri piyanoda ürettikleri sesleri dinlemeye yönlendirmektir. Öğrencilere çalarken sürekli kendilerini dinlemeleri hatırlatılmalıdır. Üniversite düzeyindeki öğrenciler bile, özellikle sınavlarda çalarken, heyecan yüzünden ayaklarını pedaldan kaldırmayı unutabilir. Pedal konusunda en iyi öğretmenin kulak olduğu ve öğrencinin eninde sonunda sesleri bulandırmadan pedal kullanmayı öğrenebileceği unutulmamalıdır.


Sonuç


Piyano çalma tüm vücudun katılımını gerektiren bir eylemdir. Bu nedenle ayakların katılımı, yani pedal kullanımı piyano öğretimine sonradan yamanan bir boyut olmamalıdır. Piyano eğitiminde pedallar öğrenciye başlangıç düzeyinden itibaren tanıtılmalı, pedal öğrenme süreci öğrencilerin işitsel gelişimlerinin bir bölümü olmalı ve bireysel farklılıkları dikkate alınarak sistemli bir şekilde programlanmalıdır. Bu sayede pedal, sağlayacağı zengin renk ve tını olanaklarıyla, öğrenciye piyanoda yorumladığı müziği dolayısıyla kendisini ifade etme konusunda sonsuz özgürlük sağlayan bir araç haline gelecektir.